Czego dowiesz się z artykułu?
- Dlaczego postać literacka musi mieć cel?
- Co to znaczy, że cel jest ważny a stawka jest wysoka?
- Jaka jest różnica między celem a potrzebą (między „chcę” a „potrzebuję”)?
- Jak odkryć, czego chce mój bohater?
Dlaczego postać literacka musi mieć cel?
To dlatego śledzimy perypetie naszych ulubionych postaci z wypiekami na twarzy. Bardzo kibicujemy im w realizacji celów! Pragniemy, by im się udało! Chcemy
- by poznali prawdę
- by znaleźli szczęście w miłości
- by osiągnęli sukces
- by zdobyli to, co jest trudne do zdobycia
- by odnaleźli to, czego szukają
- by zrealizowali powierzone im zadanie
- by zrobili to, o czym my od dawna marzymy, ale nie mamy na to odwagi
Cel musi być konkretny i ważny. Od jego powodzenia powinno zależeć bardzo bardzo dużo. Im wyższa stawka tym lepiej. Daj mi powód, by być blisko twojej postaci. Spraw, żeby mi zależało.
Czasami poznajemy bohatera, który żyje w świecie dającym wrażenie idealnego. Nagle coś się dzieje. Celem postaci staje się wtedy odzyskanie utraconego ładu. Zrobienie wszystkiego, by życie mogło toczyć się dalej jak niegdyś.
Jeżeli bohater nie ma celu, jest reaktywny. Staje się nieinteresujący. Zupełnie jak w życiu, gdy płyniemy z nurtem i nie wiemy, dokąd zmierzamy.
Po co czytać opowieść, jeżeli nie wiem, o czym ona jest? Jeżeli nie mam powodu, dla którego miałabym towarzyszyć twojej postaci?
A postać literacka jest metaforą. Jest kimś, kim chcielibyśmy być. Powinna robić to, o czym marzymy albo to, czego się boimy.
Co to znaczy, że cel jest ważny a stawka jest wysoka?
Aby się dowiedzieć, czy cel twojego bohatera jest ważny, odpowiedz sobie na pytanie, co się stanie, jeżeli postać nie podejmie działania? Jakie będą konsekwencje jego/jej bezczynności? Czy stanie się jakieś nieszczęście? (komuś stanie się krzywda, ktoś umrze) Czy jakaś ważna prawda zostanie nieodkryta? (ktoś się nie pojedna, ktoś będzie żył w kłamstwie, niewiedzy). Rozrysuj na kartce dwie kolumny. Wypisz po jednej stronie, co bohater ma do stracenia, po drugiej, co może zdobyć. Czy są to rzeczy, które łatwo odpuścić? Czy wprowadzają wystarczająco dużo napięcia?
Jaka jest różnica między celem a potrzebą?
Wskazanie celu to pierwszy krok do zbudowania przekonującej motywacji. Kolejny wymaga rozróżnienia celu od potrzeby. Cel to działanie świadome, to czego bohater chce. Potrzeba jest czymś głębszym, istnieje na poziomie emocjonalnym. Bohater go jeszcze nie rozumie, wypiera ją bądź nie chce się do niej przyznać. Cele i potrzeby bardzo się od siebie różnią. Jeżeli stworzymy postać, która czegoś innego chce i czegoś innego potrzebuje, otrzymamy kogoś interesującego. Kogoś, kto nosi w sobie wewnętrzny konflikt.
Przypomnij sobie wszystkich bohaterów, o których pomyślałeś, że są papierowi, jednowymiarowi, płascy. Być może autor potraktował ich zbyt powierzchownie, nie poświęcił im wystarczająco uwagi. Nie popełnij tego błędu. Myśl szeroko. Dobrze skonstruowany bohater jest wewnętrznie złożony. Pełen wewnętrznych napięć. Chce jednego, ale w głębi serca pragnie czegoś innego. Czego? Jeszcze tego nie wie. Musi przebyć długą podróż, żeby to odkryć.
Swoje zadanie na poziomie zdroworozsądkowym zna od początku opowieści i wierzy, że jeżeli je zrealizuje, osiągnie szczęście. Potrafi je jasno określić, ale nie spodziewa się, z jaką prawdą o sobie wróci z tej wyprawy. Zaspokojenie potrzeby bohatera pozwoli na uleczenie wewnętrznych ran i uzyskanie ukojenia. Bogatszy o tę wiedzę, będzie mógł wrócić do starego świata na nowych zasadach. I spróbować go odmienić.
Spójrz na tabelę poniżej:
| Przykład celu świadomego | Przykład potrzeby nieuświadomionej, pragnienia |
| Bohater chce zdobyć miłość | Potrzeba zaufania, bezpieczeństwa emocjonalnego |
| Bohater chce odkryć skuteczny lek na raka | Potrzeba kompetencji, poczucia własnej wartości, szacunku do siebie, równych szans, bycia widzianym |
| Bohater chce znaleźć skarb | Potrzeba wolności, przestrzeni, niezależności |
| Bohater chce uratować dziecko | Potrzeba sensu, całości |
Wyobraź sobie bohatera, który jest zakochany. Jego celem jest zdobycie miłości: pięknej i niedostępnej kobiety pracującej na kierowniczym stanowisku w konkurencyjnej firmie. Konflikty zawodowe wzmagają napięcie, a ich relacja staje się niezwykle burzliwa i destrukcyjna. Bohater uświadamia sobie, że tak naprawdę potrzebuje dojrzeć, rozliczyć się z przeszłością i niezamkniętymi sprawami z domu rodzinnego. Kobieta, w której się zakochał była dla niego tak naprawdę metaforą wygodnego życia, sposobem na unikanie odpowiedzialności.
Inny przykład to historia kobiety, która zrobi bardzo wiele, by odkryć skuteczny lek na raka. Rezygnuje z bliskiego związku, jest w stanie nawet złamać prawo, by jej misja skończyła się powodzeniem. W rzeczywistości jednak za jej celem kryje się potrzeba bycia zauważoną, docenioną, udowodnienia, że jest warta tyle samo, co inni naukowcy.
Porozmawiaj ze swoim bohaterem. Zapytaj go, czego chce. A potem mu się przypatrz, pomyśl o jego przeszłości, jego obawach, jego tajemnicach, jego mrocznych stronach i odpowiedz sobie na pytanie, czego on potrzebuje? Czego twój bohater musi się o sobie dowiedzieć?
Ta wiedza okaże się bezcenna, jeśli wymagasz od bohatera zrobienia czegoś nietypowego. Bohater może zrobić absolutnie wszystko i, co więcej, będziemy dla niego pełni zrozumienia, jeżeli tylko wyjaśnisz nam, dlaczego robi, to, co robi – i co go do tego popycha.
Jak odkryć, czego chce mój bohater?
Motywacja wynika z braku lub nagłej straty (ukochanego, zdrowia, bezpieczeństwa, miłości). Jest coś, co uwiera twoją postać, coś, co nie daje jej spokoju. Czego jej brakuje? Ten brak definiuje nam cel postaci, jak również gatunek naszej opowieści.
W odkryciu motywacji wewnętrznej bohatera, można skorzystać z modeli psychologicznych, które kategoryzują ludzkie potrzeby. O potrzebach pisali m.in. Erich Fromm, David McClelland czy Clayton Alderfer.
Osobiście swoim kursantom polecam zapoznanie się z potrzebami wymienionymi przez Marshalla Rosenberga, autora „Porozumienia bez przemocy”. Wyróżnia on potrzeby fizyczne (m.in. powietrza, pożywienia, schronienia), kontaktu z samym sobą (np. autentyczności, wyzwań kompetencji, kreatywności), radości życia (np. zabawy, przygody, dobrostanu, nadziei), autonomii (np. niezależności, spontaniczności, przestrzeni), związku z innymi ludźmi (np. szczerości, ciepła, zaufania, wspólnoty, bliskości, miłości i intymności) i związku ze światem (m.in. piękna, harmonii, pokoju).
Przydatna też może okazać się klasyczna segmentacja potrzeb stworzona przez Abrahama Maslowa. Wprawdzie wielokrotnie kwestionowano hierarchizowanie potrzeb i komentowano sam koncept, natomiast już sama lista potrzeb okazuje się niezwykle użyteczna.
Przejrzyj zaproponowane przez badaczy listy i kategorie i po porostu wybierz te, które są najważniejsze dla twojego bohatera.
Pomocne mogą okazać się również następujące pytania dotyczące postaci:
- O czym marzy? Co zrobi, żeby to zdobyć?
- Czego się boi? Co zrobi, żeby pokonać ten strach?
- Czego pragnie się dowiedzieć? Co zrobi, żeby zdobyć tę wiedzę?
- Czy ma jakiś problem? Czy wie, w jaki sposób go rozwiązać?
- Co myśli o sobie? Czy to jest ok, czy chce to zmienić?
Jaka powinna być motywacja? Przede wszystkim wiarygodna. To znaczy, że spójna z jego osobowością i tym, co o nim wiemy. Nasz bohater może zrobić wszystko i w to uwierzymy, jeżeli tylko będziemy wiedzieć, z jakiego powodu to robi.
Kiedy bohater decyduje się podjąć działanie?
Być może bohater potrafi żyć w pewnej harmonii przez długi czas, pomimo braku, który mu doskwiera. Potrafi go jednak ignorować. Przychodzi jednak moment, który skłania go działania. Nie może już więcej przeciwstawiać się wyzwaniu, ponieważ motywacja stała się zbyt silna. Zastanów się, co lub kto ostatecznie skłoni twoją postać, by zaczęła działać? Skąd pochodzi energia, którą nagle zyskuje? Jaki jest zapalnik? Powody mogą pochodzić z następujących obszarów:
- osoba à posłaniec
- wydarzenie lub wiadomość
- środowisko à zmęczenie sytuacją lub zwiastun pokusy
- przekonania bądź wartości, a także sny, wizje
Może zdarzyć się tak, że bohater nie ma innego wyjścia niż działać. Może nie jest gotowy na wyprawę, ale świat zewnętrzny postawił mu ostateczne ultimatum. Aby przetrwać, musi podjąć wyzwanie.
Motywacja antagonisty. Kolejny krok, o którym nie możesz zapomnieć
Niektórzy twierdzą, że miarą opowieści jest postać antagonisty. W najprostszym rozumieniu antagonista jest „tym złym”, w tym sensie, że powstrzymuje protagonistę w działaniu. Zależy mu na tym, by jego przeciwnik nie zrealizował celów. Ale dlaczego? I tu otwiera się pole do popisu. Zastanów się, jaka głęboka motywacja stoi za taką postawą. Co taka osoba chce zyskać? Na czym jej zależy? Co pragnie udowodnić? Za czym tęskni? I w końcu, dlaczego protagonista uniemożliwia mu realizację jego marzeń?
Co może być bardziej motywujące?
Najlepsza, prawdziwa, motywacja płynie z wewnątrz. Oczywiście ktoś może być motywowany zewnętrznie np. poprzez sam zawód, który wykonuje (detektyw pragnie rozwiązania nowej zagadki). Ale sprawa robi się o wiele ciekawsza, i bardziej skomplikowana, jeżeli to, co zdefiniowaliśmy jako cel staje się osobiste (detektyw musi rozwikłać nową zagadkę, ponieważ stanowi ona element nierozwiązanych spraw z jego przeszłości).
Funkcje motywacji bohatera
Motywacja rozwija akcję i angażuje bohatera w konflikty. Jeżeli czujesz, że w twojej opowieści niewiele się dzieje, poświęć więcej uwagi psychologii protagonisty. Jego działania powiedzą nam więcej na temat jego charakteru i osobowości niż wszelkie komentarze odautorskie. Podsumowując motywacja
- angażuje bohatera w konflikty
- rozwija akcję
- definiuje charakter bohatera i odkrywa nam jego osobowość
- buduje zaangażowanie czytelnika i pozwala mu empatyzować z bohaterem
Na zakończenie
Główny cel, główna motywacja bohatera spina nam całą oś fabularną. Z motywacji głównej wypływają cele szczegółowe, które są nośnikiem konfliktów i „napędzają” poszczególne sceny.
Jak wygląda twoja praca nad psychologią bohatera? Jeżeli potrzebujesz pomocy w pracy nad swoim tekstem skorzystaj z indywidualnych konsultacji. Zapraszam Cię również po codzienne tipy i inspiracje na moje media społecznościowe.
