Na podstawie badań dotyczących komunikacji masowej współczesna stylistyka wyróżniła listę czynników, które sprawiają, że tekst jest „przyjazny dla czytelnika”. Są to zarazem elementy, które pobudzają zainteresowanie odbiorcy. Opisał je m.in. Adam Wolański w rozdziale “Siedem kanonów stylu komunikatywnego” „Polszczyzny na co dzień”. Należą do nich:
- jasność (klarowność),
- prostota,
- zwięzłość,
- dynamiczność,
- konkretność,
- konstrukcyjność,
- stosowność.
Jak osiągnąć każdy z nich i w sposób skuteczny przyciągnąć zainteresowanie czytelnika?
- Jasność stylu
Polega na uporządkowaniu. Sprzyja mu podążanie za kryteriami logicznymi takimi jak nadrzędność, współrzędność, wynikanie itp. Porządek tekstu może się również wspierać na skonwencjonalizowanych opozycjach (przyczyna-skutek, teza-dowód, część całość itd.). Ważne, by nie „gubić” pośrednich ogniw rozumowania, pozwolić by wypowiedź była zgodna z naturalnym tokiem rozumowania. Jasności sprzyja neutralny szyk i dobór nienacechowanych wyrazów. Szyk neutralny charakteryzuje się m.in. stosunkową bliskością podmiotu i orzeczenia w zdaniu, jak również bliskości orzeczenia z dopełnieniem.
Wyrazy powinny być dobrane w taki sposób, by nie sprawiały dla czytelnika trudności. Lepiej używać słów rodzimych, dobrze przyswojonych, unikać zapożyczeń lub wyrazów obcobrzmiących (np. „cecha” zamiast „atrybut”, „stale” zamiast „permanentnie”). Komunikatywności nie sprzyjają również wyrazy fachowe, archaiczne czy regionalizmy.
Stosując zaimki anaforyczne, powtórzenia, wprowadzając podmiot domyślny oraz operatory międzyzdaniowe (m.in. spójniki, wyrażenia spójnikowe czy przyimkowe): jak np. „toteż”, „następnie”, „podczas gdy”, „przeciwnie”, „co prawda” itd. możemy znacznie wpłynąć na spójność tekstu, a tym samym na klarowność naszego stylu.
2. Prostota stylu
Wypowiedź sformułowana prosto nie skupia uwagi czytelnika na swoim kształcie językowym, lecz wyłącznie przekazuje określoną treść (Wolański, s. 8).
Aby uzyskać swego rodzaju „przezroczystość” tekstu, która pozwoli czytelnikowi skupić się na treści, należy pisać krótkimi zdaniami, unikać nadmiaru określeń oraz zdań wielokrotnie złożonych. Nie wskazane są również wyszukane figury stylistyczne, a przede wszystkim oklepane metafory czy peryfrazy, które łatwo uczynią tekst pretensjonalnym. Zapomnijmy więc o „zimowej stolicy Polski” i piszmy „Zakopane”.
Prostotę komunikacyjną zakłócają wszelkie negacje. Lepiej więc pisać wprost, używając takich określeń, jak „biedny” czy „brzydki” zamiast „niebogaty” czy „nieładny”.
- Zwięzłość stylu
Zasada doskonale znana wszystkim osobom, które czytały jakikolwiek poradnik na temat sztuki pisarskiej. Pozbywanie się zbędnych słów i umiejętność skreślania często wymieniane są jako zalety sprawnego pisarza. Jednak, co najistotniejsze, zwięzłość stylu (czyli np. stosowanie elipsy) nie powinna wchodzić w konflikt z jego jasnością. Jak mawiał klasyk: „Minimum słów, maksimum treści”.
Warto przeczytać swój tekst pod kątem określeń pustych znaczeniowo, mimowolnych powtórzeń (celowe powtórzenia często służą komunikatywności!), zbędnych tautologii, peryfraz czy zwrotów pleonastycznych, czyli takich, w których jedna część zwrotu zawiera elementy treściowe występujące w drugim wyrazie (np. akwen wodny, bezpośrednia transmisja, potencjalne możliwości).
- Dynamiczność stylu
Jej istotą jest uwydatnianie ruchu i działania. Służą jej osobowe formy czasownika, rodzaje tych czasowników oraz odpowiednia długość zdań. Treść wypowiedzi najbardziej dynamizują czasowniki dokonane, oznaczające działanie i ruch. Należy unikać strony biernej oraz bezosobowych form czasownika zakończonych na „-no” oraz „-to” – wtedy tekst jest przyjaźniejszy dla masowego odbiorcy.
- Konkretność stylu
Inaczej zwana obrazowością. Przeciwstawiana jest abstrakcyjności:
Wraz z rozwojem filmu – jako sztuki wizualnej – pisarze coraz częściej odwoływali się w swych narracjach do zmysłu wzroku, którym człowiek przyjmuje ponad 80 procent całej percypowanej informacji. Do mistrzostwa opanowali technikę narracji unoaczniającej amerykańscy autorzy powieści kryminalnych: Peter Cheyney, Dashiell Hammett czy Raymond Chandler. Stosowany przez nich opis obiektów oraz opowiadanie o zdarzeniach zatrzymuje się na ich powierzchni, tak jak czyni to ludzi wzrok. (Wolański, s. 18).
Aby uczynić nasz tekst bardziej konkretnym należy rzadziej używać rzeczowników abstrakcyjnych oznaczających jakości, właściwości i stany (np. gniew, powrót), a bardziej skupić się na wyrazach oznaczających nazwy osób, zwierząt, roślin, przedmiotów. Im te wyrazy bardziej konkretne, tym lepiej (np. lepiej napisać „fiołek” niż „kwiat”). Konkretności sprzyjają porównania i metafory animistyczne i antropomorfizacyjne. Czytelnik może sobie wtedy łatwiej wyobrazić opisywane przez autora problemy czy zjawiska.
Zasada konkretności doskonale sprawdza się podczas pisania scenariuszy filmowych. (porada nr 2 dla początkującego scenarzysty).
- Konstrukcyjność stylu
Jeden z trudniejszych wyznaczników, często mylony z ozdobnością. Typowymi operacjami służącymi konstrukcyjności są przestawienie i powtórzenie o walorze komunikatywnym. Chodzi o takie odejście od neutralnego szyku wyrazów, które można wytłumaczyć względami pragmatycznymi, np. uwypukleniem najważniejszych informacji. Z tego samego powodu można uznać powtórzenie za środek pożądany. Z konstrukcyjnością mamy do czynienia przede wszystkim w tekstach retorycznych, charakteryzujących się przeciwstawieniami lub powtórzeniami różnych elementów językowych (anadiploza, anastrofa, diafora, dialyton, homoiptoton, klimaks, parechesis, paranozmazja, polipton, prosapodosis) lub ich opuszczeniu (zeugma).
- Stosowność stylu
W zależności od sytuacji komunikacyjnej wybieramy odpowiednie środki językowo-stylistyczne. Nie należy więc stosować wyrazów o charakterze oficjalnym w opisie codziennych czynności, jak również stosować kolokwializmów i mowy potocznej w tekstach o charakterze oficjalnym. Dobór odpowiedniego słownictwa jest więc tu sprawą kluczową.
Zwracając uwagę na wszystkie „siedem kanonów stylu komunikatywnego”, jak nazwał je Wolański, z pewnością uczynicie swoje teksty, które czyta się niezwykle sprawnie. Nie zbudujecie zbędnej bariery między waszym tekstem, a jego odbiorcą, a dzięki temu o wiele łatwiej osiągniecie cele, które zamierzyliście.
Bibliografia
A. Wolański, Siedem kanonów stylu komunikatywnego, czyli jak pisać, by nas czytano chętnie i powszechnie, [w:] Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006, s. 1-33.
Comments are closed.